क्यान्सर : कतिको खतरनाक छ त ?

क्यान्सरको नाम सुन्ने बित्तिकै सबै त्रसित हुने गर्छ । हामी धेरैजसोमा क्यान्सरबारे यस्तो छाप छ कि यो अनुपचारिय रोग हो , यसको कुनै निदान छैन । क्यान्सर लागेको मानिस केही महिना भन्दा बढी बाँच्दैन । तर यो कतिको सत्य हो त ? या त यो केवल भ्रम मात्र हो ? क्यान्सर अवश्य पनि मानव इतिहासको सबैभन्दा खतरनाक रोग हो । संसारमा हुने सबै मृत्युका कारण मध्ये क्यान्सर एक नम्बरमा पर्छ , २०-३०% हुने मृत्युहरु कुनै न कुनै क्यान्सरका कारण हुने गर्छ । क्यान्सर प्राणघाती रोग पक्का हो तर अनुपचारिय भने होइन । तुरुन्त पत्ता लागेको खण्डमा यसको पक्का उपचार अवश्य छ । तर यदि धेरै फैलिसकेको खण्डमा यसको कुनै उपचार हुदैन । त्यसैले क्यान्सरबारे हामी सबैले जानकारी राख्नु जरुरी छ ।

कुन क्यान्सर कतिको खतरनाक छ भन्ने चीज धेरै कुरामा निर्भर हुन्छ । कुनै पनि क्यान्सरको र त्यसमाथि उपचारले पार्ने असरको मुल्यांकन गर्न विशेष गरी ५ बर्षे जीवित प्रतिशतको ( 5 year survival ) हिसाब गरिन्छ । यो भनेको रोग लागेको ५ वर्ष पछि जीवित रहेको रोगीको प्रतिशत हो । साथै मध्यस्थ जीवित साल ( median survival years ) को हिसाब गरेर पनि क्यान्सरको प्रचण्डताको मुल्यांकन गर्न सकिन्छ । क्यान्सर लागेको १०० व्यक्तिलाई उनीहरुको क्यान्सर पछिको जीवित उमेरको क्रम अनुसार राख्ने हो भने ५० औं व्यक्ति कति साल बाँच्छ त्यहीनै क्यान्सरको मध्यस्थ जीवित साल हो ।

क्यान्सरको जटिलता खासगरी कुन ठाउँको क्यान्सर हो त्यसमा निर्भर हुन्छ । उदाहरणको लागि स्तनको क्यान्सर उपचार गरेको खण्डमा राम्रो परिणाम दिन्छ तर पित्तको थैलीको क्यान्सर उपचार पछिपनि खतरनाक र प्राणघाती हुन्छ । तल दिएको सूची अनुसार विभिन्न ठाउँको क्यान्सरले विभिन्न नतिजा दिन्छन :

माथिको सूची अनुरुप प्रोस्टेट , अन्डकोष , स्तन , थाईरोइड क्यान्सरहरु कम खतरनाक क्यान्सरहरु हुन् त फोक्सो , कलेजो , प्यानक्रियाजको क्यान्सरहरु बढी खतरनाक क्यान्सरहरु हुन् । हाल संसारमा सबैभन्दा बढी ज्यान लिने क्यान्सर चाहिँ फोक्सोको क्यान्सर हो । सबैभन्दा धेरै देखिने क्यान्सर चाहिं पुरुषमा प्रोस्टेटको तथा महिलामा स्तनको क्यान्सर हो । तल दिएको सूची अनुसार महिला र पुरुषमा विभिन्न क्यान्सरको विभिन्न संयोग ( incidence) तथा मृत्यु%( mortality) देखिन्छ :

यी त भए ठाउँ अनुसार क्यान्सरको परिणामको बारेमा । यसको साथै क्यान्सरको परिणाम त्यो कुन तहमा पत्ता लाग्यो त्यसमा पनि निर्भर हुन्छ । यदि शुरुको तहमा रहेमा यसको नतिजा राम्रो आउँछ । सोहि अनुरुप क्यान्सरलाई त्यसको नाप, लिम्फ नोड र क्यान्सर फैलिएको- नफैलिएको हेरी ४ तहमा विभाजन गरिन्छ । यो प्रक्रियालाई टी. एन. एम. वर्गीकरण ( T.N.M. classification ) भनिन्छ । क्यान्सरको नाप ठूलो भए , लिम्फ़ नोड पोजिटिव भए या र क्यान्सर फैलिएको भएमा क्यान्सरको परिणाम राम्रो रहन्न । प्रथम र द्वितीय श्रेणीका क्यान्सर उपचारपछि राम्रो नतिजा दिन्छन भने तृतीय र चतुर्थ श्रेणीका क्यान्सरको नतिजा उपचार पछि पनि राम्रो हुन्न । यसकारण जति चाँडो तपाईं चिकित्सककहाँ जानुहुन्छ त्यति नै राम्रो नतिजा आउने सम्भावना बढी रहन्छ ।

यसबाहेक विभिन्न क्यान्सर अनुसार विभिन्न कारकहरु छन् जसले क्यान्सरको नतिजामा सीधा प्रभाव पार्छ । हिस्टोलोजिकल श्रेणी ( histopathological grade ) जति बढी भयो क्यान्सरको नतिजा पनि उतिनै नराम्रो हुन्छ । हिस्टोलोजिकल श्रेणी भनेको बायोप्सी ( biopsy ) रिपोर्टबाट थाहा हुन्छ । यस्तै क्यान्सर मार्कर ( tumor marker ) पनि जति बढी भयो क्यान्सरको नतिजा पनि उति नै नराम्रो हुन्छ । विभिन्न क्यान्सर अनुसार विभिन्न क्यान्सर मार्करहरु हुन्छन् । जस्तै प्रोस्टेट क्यान्सरको लागि पी. एस. ए. ( P.S.A. ), आन्द्राको क्यान्सर को लागि सी. ई. ए. ( C.E.A.) , प्यान्क्रियाज क्यान्सरको लागि सी. ए. १९-९ ( C.A.19-9) , अन्डासय क्यान्सरको लागि सी.ए. १२५ ( C.A.-125) , कलेजोको क्यान्सरको लागि ए. एफ. पी.( A.F.P. ), अन्डकोषको क्यान्सरको लागि एच. सी. जी.( H.C.G.) / ए. एफ. पी. / एल. डी. एच. (L.D.H.) क्यान्सरका मार्करहरु हुन् । क्यान्सरका खतरनाक लक्षणहरु रहेको मिलेमा पनि उपचारको नतिजा उल्लासपूर्ण रहन्न । यस्ता लक्षणहरुमा धेरै वजन कम हुनु , पेटमा पानी जम्नु जस्ता लक्षणहरु पर्छन ।

अन्तमा भन्नु पर्दा कुनै पनि बिरामीको क्यान्सर उपचारपछि कसरी पेश हुन्छ भनेर किटान गरेर भन्न सकिन्न । क्यान्सर फिर्ता पनि आउन सक्छ र पूर्णरुपमा ठीक पनि हुन सक्छ । त्यसैले क्यान्सर लाग्यो भन्दैमा हतोत्साहित हुनु पर्दैन ,उपचार गरेको खण्डमा तपाईं साधारण जीवन बिताउन पनि सक्नु हुनेछ ।